Çocuklara cinsellik nasıl anlatılmalıdır? Ergenlere cinsellik eğitimi nasıl verilmelidir?

Çocuklarda cinsellik eğitimi çocuğun psikolojik gelişimi açısından çok önemli bir konudur. Özellikle bizim toplumumuz gibi cinselliğin tabu kabul edildiği toplumlarda cinselliği konuşmak çok ürkütücü gelebiliyor ebeveynlere ve ne zaman konuşacaklarını nereden başlayacaklarını da bilemeyebiliyorlar. Haklı bir arayış olarak da genellikle bu konu için psikologlara danışıyorlar.

Çocukların özellikle erken yaşta cinsel istismara karşı bedenlerinin kendilerine özel olduğunu iyi öğrenmeleri lazım. Bunun için erken yaşlardan itibaren çocukların anne ve babaların çıplak vücutlarını ve kendi çıplak vücudunu da birbirlerini kolaylıkla göremeyeceğini öğrenmesi lazım. Yani bedensel mahremiyetin erken dönemde öğretilmesi gerekiyor. 3-4 yaşına kadar cinsel bölgelerine özel bölge denmesi gayet işlevsel olur. Bu yaşlardan sonra cinsel bölgelerin adı ile (penis, vajina vs) kullanılmasında fayda var. Bu farkındalığın ve bilincin oluşturulması önemlidir. Bu tabu bir konu olmaktan ziyade bir insanın elinin kolunun başını omzunu konuşabildiği rahatlıkta konuşabildiğimiz bir şey olduğunda ideal olanı bunun normalleşmesidir. Bu Türk toplumu için fazla Amerikanvari duruyor farkındayım ama bu konuda rahat konuşma yolunda atacağımız adımlar evlatlarımızın ileriki dönemlerindeki cinsel ve psikolojik hayatları açısından ciddi katkılar sağlayacaktır.

0-2 yaş bandı çocukların henüz bilişsel gelişimlerinin oturmadığı, benlik algılarının, cinsellik algılarının bildiğimiz anlamda ortaya çıkmadığı bir dönemdir. Bu dönemin gereksinimleri ayrıdır. Bu dönemde çocukla konuşarak iletişim kurmak ancak sınırlı düzeyde olabilir. Bu dönemde en sık görülen davranışlardan bir tanesi çocukların cinsel organları ile oynamalarıdır. Çünkü vücuttaki en duyarlı oranlardan bir tanesidir. Ağız, dil, göz gibi. Bu bölgelerden bir kısmına dokunarak vücudun duyarlı algısı ile oynamak hoşlarına gider ama cinsel organlar aynı zamanda bu duyarlılığın yanında zevkli bir oynama hissi de verir. Dolayısı ile bu dönemlerde çocuklar böyle bir alışkanlık geliştirmeye başlar gibi olduğunda çocuğun dikkatini dağıtmak faydalı olur. Eline vurmak ya da çok tepki vermek ileride ciddi korkular ve travmalar yaratabiliyor. Bunun yerine çocuğun eline oyuncak vermek gibi dikkatini dağıtmak faydalı olacaktır.

2-5 yaş bandında çocukların artık cinsel gelişimi başlıyor ve belki sorular sormaya başlıyor. Çocuklar yaşla gelişmiyor. Yaş grupları var ama her çocuğun bilişsel gelişim düzeyi, sosyal ilişki tipi farklıdır. Çocukların anlayabileceği düzeyin üzerine çıkmadan, işte burası ustalık gerektiren kısım, onların sorularına net ve sakin cevaplar verebilmek önemlidir. Burada esas olan anne babanın tavrıdır. Çocuk cinsellikle ilgili bir soru sorduğunda eli ayağına dolaşan ebeveynler, geçiştiren, kızan ebeveynler o çocuk için ileride cinsellik ile ilgili ciddi bir problem alt yapısı yapmış olurlar. Toplumumuzda birçok problem aslında buralardan başlıyor çünkü aileler bu konuyu ayıp bir konu gibi kodladıkları için onlar da kendi ailelerinden öyle gördükleri için aynı döngüyü devam ettiriyorlar. 2-3 yaşından büyük bir çocuğun cinsellikle ilgili bütün soruları sormaya hakkı vardır hele ki böyle bir internet çağında. Eğer nasıl cevap vereceğimizi bilmiyorsak topu ona atarak “sen nasıl düşünüyorsun? Sence nasıl oluyor?” gibi sorularla sohbet başlatarak bu konunun üzerinde konuşulması gayet doğal bir konu olduğunu fark ettirerek konuşabiliriz. Ama mesela bazı yarı bilinçli aileler gibi erken dönemde çocuğa “bak çocuğum sperm vardır, yumurta vardır, şöyle olur, böyle olur” gibi detay vermeleri çok makul ve mantıklı bir şey değildir. Ya da “leylekler getirdi seni bana” demek yanlıştır. O sizin çocuğunuz evet ama sahibi değilsiniz o bir birey sonuçta. Çocuk birey’in anlayabileceği şekilde mesela “anne baba birbirlerini çok sevdi. Çok sevdikleri için sen geldin dünyaya” demeniz gayet yeterlidir çünkü o yaşlarda çocuklar o kadar derin nedensel ilişkileri sorgulamazlar. “Ya sarılınca nasıl oluyor bu iş” gibi nedensellik 10 yaş civarındaki düşünce gelişimi sorularıdır. Çocuklar 6-7 yaşına kadar somut düşünürler, sonrasında soyut düşünce gelişmeye başlar. 10 yaşlara giderken biraz daha büyüdüğünde 3. Bir periyod başlıyor. Burada artık bildiğimiz ergenlik öncesi ve ergenlik merakı başlıyor. Bu durumda sorular gayet spesifik olarak gelmeye başlıyor. Bu spesifik sorulara spesifik cevaplar vermek lazım. Cinsellik ile ilgili aile içerisinde özellikle çocuğun yönelttiği soruların içinde ayıp bir soru yoktur. Cinsellik insan hayatının doğal bir parçasıdır. Konuşulmayacak olursa bölük pörçük saçma sapan bilgilerle etraftan tamamlanmaya çalışılan cinsellik özellikle pornografi hükümdarlığı altındaki günümüzde çok çarpık anlayışların yerleşmesine maalesef neden olabiliyor. O yüzden gençliğe giden çocuklarımızla bu konularda yaptığımız sohbetlerde kitaplara, bilimsel internet sitelerine başvurmayı lütfen ihmal etmeyelim. Gerekirse birlikte araştırıp birlikte öğrenelim. Eğer bir çocuk 11 yaşına gelmiş ve bu konuyu hiç sormamış ise burada özellikle bir sorunun ya da sorun potansiyeli taşıyan bir durumun işareti olabilir. Çünkü eğer o yaşa gelmiş bir çocuk evde bu konuyu hiç geçirmiyorsa ailesiyle cinselliği rahat konuşabilme ortamına sahip olmadığı anlamına gelebilir. Konuyu dolaylı davetler yoluyla sanki ondan bağımsız konuşuyormuş gibi açma vs. gibi yöntemlerle cinselliği evde de konuşulabilir bir konu haline dönüştürülmesi faydalı olur. Aile içerisinde konuşulmayan mevzu edilmeyen konular dışarıdaki hayattan tamamlanmaya çalışılır ve yanlış bilgilenmeye neden olabilir.

Çocuğun cinselliği öğrenmesi konusunda ebeveynlerin üzerine düşen çok önemli noktalar var. Mesela evde ergen bir oğlunuz var ise ve banyoya sık sık giriyorsa, banyoda uzun saatler boyu kalıyorsa lütfen ona “sen yine ne yaptın banyoda? Bu kadar saat banyoda kalınır mı?” gibi sorularla sıkıştırmayın. Çünkü bu sorulardan dolayı erkek ergen mastürbasyonu hızlandırabilir, çok acele bir şekilde yapabilir, yakalanma endişesiyle ve korkusuyla yaptığı için ileriki dönemlerde erken boşalma sorununa neden olabilir. Ya da bunu yaptığı için kendini suçlayabilir. Cinsellikten suçluluk duyabilir. Mesela ergenimizi evde porno izlerken yakaladık. “Kapat şunu. Bilgisayarını atıcam. Tabletini saklayacağım” gibi tavırlar o ergenin daha çok porno izlemesine sebebiyet verebilir. Bunun yerine o anda onu kapatmasını ve kendini iyi hissettiği bir anda yanınıza gelmesini istemek daha uygun olacaktır. Yanınıza geldiğinde ise “pornonun bir sektör olduğunu, bunun gerçek olmadığını” özellikle anlatmanız gerekiyor. Çünkü porno izleyen erkek çocuklar penislerinin daha da büyük olmasını veya vücutlarının daha da gelişmiş olmasını istiyorlar ve beden algıları sapıyor. Ergenlik döneminde zaten beden algısı ile ilgili de sorunlar yaşayabiliyorlar ve bu izledikleri görüntülerden dolayı çeşitli takviyeler alma, kas yapma, zararlı olan maddelerden kullanmaya başlayabiliyorlar. Kız ergenlerde ise bu biraz daha farklı işliyor. Cinsellikten soğuma, kendini kötü hissetme, erkeğin sadece cinsellik için görüştüğüne, erkeğin onu kullanıyormuş gibi hissetmesine veya korkuya, cinsellik yaşamak istememesine sebep oluyor. Cinsellikte duygular ve dürtüler çok inişli çıkışlı, cinsel dürtüler daha aktif bu nedenle özellikle erkek ergenler aralarında genellikle cinsellik konuşuyor. Ergenlerde cinsellik konuşmak, cinsellikle ilgili çeşitli aktivitelerde bulunmak örn. mastürbasyon, ıslak rüyalar gibi, bunların olması gayet normaldir. Çocuğun sağlıklı bir şekilde geliştiğini gösterir. Diğer bir durum kızların ilk adet kanaması. Bunu düzgün bir şekilde “büyüdün artık, yumurtlamaya başladın, kadın oldun” gibi anlatmak lazım. Diğer yandan kızlık zarı ile ilgili biyolojik olarak nasıl bir anlam içerdiğini anlatmak gerekiyor. Toplumumuzda kızlarımıza kızlık zarını toplumsal rolünden başka şekilde anlatılmadığını görüyorum, duyuyorum. Araştırmayan, öğrenmeyen ya da bunu biyoloji dersinde almayan bir kadının kızlık zarının biyolojik işlevlerinden daha çok toplumsal işlevlerinin üzerinde duruyorlar. Bu noktada ergeni rahatlatmak adına kızlık zarının toplumsal işlevinden ziyade biyolojik işlevinin ebeveynler tarafından anlatılması gerekiyor. Yapılan araştırmalar şunu gösteriyor, anne ve baba tutumu cinsellikte çok önemli bir role sahip. Çünkü çocukların ilk özdeşim nesneleri anne ve babalar. Anne ve babalar aşırı koruyucu veya çok otoriter bir konuma sahip ise çocuk onunla özdeşim kurmak istemiyor ne yapıyor etrafında gördüğü başka kişiler ile özdeşim kurmak istiyor. Şanslıysa rol modeli olan öğretmeni, çevresindeki abisi veya ablası olabiliyor. Ya da kötü durum instagramdaki bir fenomen olabiliyor ve kendini ona göre geliştirmeye çalışıyor. Bu noktada da şu var bazen kendi hissetmediği duyguları karşısındaki hissediyor diye ya da o hissettiği için çok popüler diye kendini ona benzetmeye çalışıyor. Bu yetişkinlik döneminde daha büyük sorunlara da neden olabiliyor. Kısacası toparlayacak olursak ergenlik döneminde en önemli şey bilgi edinmek ve bilgi vermek. Mastürbasyon, adet kanaması, ıslak rüya, beden temizliği ile ilgili bilgi vermemiz gerekiyor. Özellikle de şunu vurgulamamız gerekiyor. Ergenlik dönemine girmekle birlikte biz hala cinsel ilişki olgunluğuna gelmiş olmuyoruz. Cinsel ilişki olgunluğu dediğimiz şey sadece üreme fonksiyonlarımızın gelişmesi yetmiyor. Ruhen de ilişkiye hazır olmamız gerekiyor. Cinsel ilişki hem bedenen hem de ruhen yaşanan bir durumdur. Ruhen yaşanabilmesi için de kişinin öncelikle kendini olgunlaştırması, hayat sorumluluklarını alabilmesi gerekiyor. Bu ise ergenlik yaşını biraz daha geçtiği zamanlarda oluyor.

Özet olarak çocuğunuz cinsellikle ilgili soru sorduğunda gelişim aşamasına göre heyecanlanmadan sohbet havasında bilgi vermektir. Ev içerisinde de bu konular rahat bir şekilde konuşulmalı, tabu olarak görülmemelidir. Temel olarak da mükemmel anne baba ya da mükemmel yetiştirilmiş çocuk algısını bir kenara bırakalım. Böyle bir şey yok. Hepimiz bir şeyleri yanlış yapacağız, hepimiz bir yerlerde bir şeyleri eksik bırakacağız, hepimiz biraz sorun yaşayacağız ki bunlar hayatta gerçek deneyimsel öğrenmelerimize vesile olsun. Esas olan aslında hatalardır. Bunları içinden çıkılmaz sorunlar haline getirmemek için aslında destek veriyoruz psikologlar olarak. Yoksa “ben en ideal anne baba olacağım, çocuğuma dakikası dakikasına bilgi vereceğim vs” gibi bir şey yok. Psikoloğunuzdan destek alarak daha rahat ve sorunsuz bir şekilde gelişim aşamalarını izleyebilirsiniz.

Klinik Psikolog Sabiha IŞIK